FSH چیست؟ Follicle-Stimulating Hormone

یکی از داروهای درمان ناباروری "FSH" یا هورمون محرک فولیکول است که با نام فولیتروپین آلفا و یوروفولیتروپین نیز شناخته میشود. این دارو در دوره های درمان ناباروری با IVF کاربرد دارد. FSH karma FSH fostimon اف اس اچ کارما اف اس اچ  فوستیمون

چه هورمون هایی بر باروری تاثیر میگذارند؟

مهم ترین هورمون های باروری عبارتند از:

• هورمون آنتی مولرین یا ضد مولر (AMH): این  هورمون توسط فولیکول های تخمدان تولید می شود. وظیفه ی اصلی هورمون ضد مولر حمایت از تخم های نابالغ است. اندازه گیری این هورمون یکی از بهترین پیش بینی کننده های تعداد تخمک باقی مانده در تخمدان هاست.
• هورمون محرک فولیکول (FSH): این هورمون مستقیما با باروری در ارتباط است؛ زیرا عملکرداصلی آن کمک به تنظیم سیکل قاعدگی و القای تولید تخمک در تخمدان هاست. خانم هایی که عملکرد تخمدانشان را از دست داده اند،اغلب سطح FSH بالاتری دارند؛ زیرا بدن آن ها در تلاش است تا این اختلال را جبران کند.
• هورمون لوتئینه کننده (LH): این هورمون به بدن سیگنال می دهد که یک تخمک بالغ آزاد کند. کیت های پیش بینی تخمک گذاری به اندازه گیری این هورمون بستگی دارد؛ زیرا سطح آن معمولا بلافاصله قبل از تخمک گذاری افزایش می یابد. سایر هورمون ها مانند هورمون های تیروئید، پرولاکتین و پروژسترون نیز می توانند دچار عدم تعادل شوند و بر توانایی شما برای باردار شدن تاثیر بگذارند. این عدم تعادل هورمونی را می توان از طریق آزمایش ناباروری تعیین کرد.

اگر درحال انجام آی وی اف هستید، احتمالا نام اف اس اچ( FSH) را شنیده اید. اما FSH دقیقا چیست و چرا در درمان ناباروری استفاده می شود؟

FSH مخفف Follicle-Stimulation Hormone به معنای هورمون محرک فولیکول می باشد. این هورمون توسط غده هیپوفیز (غده ای نخودی شکل واقع در پشت چشم ها) برای تحریک تولید تخمک در تخمدان ها تولید می شود.

این ماده در مقادیر متغیر از طریق چرخه قاعدگی طبیعی آزاد می شود تا منجر به در دسترس بودن یک تخمک برای لقاح شود. پس از یائسگی (زمانی که هیچ تخمکی در تخمدان ها باقی نمانده است)، سطح FSH بسیار بالاست. FSH عملکرد تخمدان ها و بیضه ها را تنظیم می کند. کمبود یا نارسایی آن می تواند باعث ناباروری در مردان و زنان شود.

نقش هورمون محرک فولیکول (FSH) در بدن:

هورمون های FSH و LH هر دو از هورمون های گونادوتروف هستند که توسط غده هیپوفیز وارد جریان خون می شوند. هورمون محرک فولیکول (FSH) یکی از هورمون های ضروری برای رشد و بلوغ و عملکرد تخمدان های زنان و بیضه های مردان است.

FSH در زنان، رشد فولیکول های تخمدان را در تخمدان، قبل از آزاد شدن تخمک از یک فولیکول در زمان تخمک گذاری تحریک می کند؛ همچنین، تولید استرادیول را افزایش می دهد. در طول هر سیکل قاعدگی،ترشح هورمون FSH در نیمه اول سیکل افزایش می یابد که رشد فولیکولی را در تخمدان تحریک کند. پس از تخمک گذاری، فولیکول پاره شده جسم زردی را تشکیل می دهد که سطح بالایی از پروژسترون تولید می کند. این کار، باعث مهار ترشح پروژسترون کاهش می یابد و چرخه قاعدگی بعدی زمانی شروع می شود  که هورمون محرک فولیکول دوباره شروع به افزایش می کند. به طور کلی، هورمون اف اس اچ در بانوان بر تولید استروئیدها در تخمدان در طول مراحل قاعدگی نظارت می کند. اگر سطح آن درست باشد، تخمدان در فاز فولیکولی استرادیول و در فاز لوتئال پروژسترون تولید می کند.

FSH در مردان، بر روی سلول های سرتولی بیضه ها عمل می کند تا تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) را تحریک کند. تولید FSH در مردان، توسط سطوح گردشی تستوسترون و Inhibin که هردو توسط بیضه ها تولید می شوند، تنظیم می شود. اف اس اچ سلول های سرتولی را تحریک میکند تا مقدار زیادی ABP (پروتئین اتصال به آندروژن) تولید کنند که باعث تحریک اسپرماتوژنز می شود. در دوره ی خاصی از تولید، سلول های سرتولی اینهیبین را در بدن تولید می کنند که سیگنال دهی به هیپوفیز را قطع می کند. این امر ترشح FSH را در مردان کاهش می دهد تا از تولید بیش از حد مایع منی جلوگیری شود. هورمون FSH سطح تستوسترون را تنظیم می کند و هنگامی که این هورمون افزایش می یابد، توسط سلول های عصبی هیپوتالاموس حس می شود؛ به طوری که ترشح هورمون آزاد کننده گونادوتروپین (GnRH) و در نتیجه هورمون FSH کاهش می یابد. برعکس زمانی که سطح تستوسترون کاهش می یابد اتفاق می افتد. این واکنش به عنوان "بازخورد منفی" شناخته می شود تا تولید تستوسترون ثابت بماند.

آیا اف اس اچ باعث بالغ شدن تخمک ها می شود؟

همانطور که سطوح FSH و LH در خون با بلوغ افزایش می یابد، تخمک ها شروع به بالغ شدن می کنند. مجموعه ای از مایع فولیکول در اطراف هرکدام شروع به رشد می کند.

تولید هورمون FSH چگونه کنترل می شود؟

تولید و ترشح هورمون محرک فولیکول توسط سطوح تعدادی از هورمون های در گردش آزاد شده توسط تخمدان ها و بیضه ها تنظیم می شود. این سیستم محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - گناد نامیده می شود. هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از هیپوتالاموس آزاد می شود و به گیرنده های هیپوفیز قدامی متصل می شود تا هم سنتز و هم آزادسازی هورمون محرک فولیکول و هورمون جسم زرد را تحریک کند. هورمون تحریک کننده فولیکول آزاد شده در جریان خون حمل می شود و در آنجا به گیرنده های موجود در بیضه ها و تخمدان ها متصل می شود. با کمک این مکانیسم، هورمون محرک فولیکول به همراه هورمون لوتئینیزه کننده (LH) می تواند عملکرد بیضه ها و تخمدان ها را کنترل کند.

اگر هورمون محرک فولیکول زیادی داشته باشیم چه اتفاقی می افتد؟

اغلب، افزایش سطح FSH نشانه  ای از عملکرد نادرست در تخمدان یا بیضه است. اگر غدد جنسی نتوانند به اندازه کافی استروژن، تستوسترون و یا اینهیبین ایجاد کنند، کنترل بازخورد صحیح تولید اف اس اچ از غده هیپوفیز از بین می رود و سطح ال اچ افزایش می یابد. این وضعیت هیپر گونادوتروفیک هیپو گنادیسم نامیده می شود و با نارسایی اولیه تخمدان یا بیضه همراه است. این در شرایطی مانند سندرم کلاین فلتر در مردان و سندرم ترنر در خانم ها دیده می شود.

در زنان، سطح هورمون اف اس اچ نیز به طور طبیعی در حوالی دوره پساقاعدگی شروع به افزایش می کند که نشان دهنده کاهش عملکرد تخمدان ها و کاهش تولید استروژن و پروژسترون است. شرایط هیپوفیز بسیار نادری وجود دارد  که می تواند سطح هورمون اف اس اچ را در جریان خون افزایش دهد. این امر بر حلقه بازخورد منفی طبیعی غلبه می  کند و به ندرت می تواند باعث سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در زنان شود.

اگر هورمون محرک فولیکول کمی داشته باشیم چه اتفاقی می افتد؟

در خانم ها، کمبود هورمون اف اس اچ منجر به رشد ناقص در بلوغ، و عملکرد ضعیف تخمدان (نارسایی تخمدان) می شود. در این شرایط فولیکول های تخمدان به درستی رشد نمی کنند و تخمک آزاد نمی کنند و در نتیجه منجر به ناباروری می شود. از آنجایی که سطح هورمون اف اس اچ در جریان خون پایین است، هیپوگنادوتروپین - هیپوگنادیسم نامیده می شود. این در وضعیتی به نام سندرم کالمن دیده می شود که با کاهش حس بویایی همراه است.

عملکرد هورمون اف اس اچ کافی نیز برای تولید اسپرم مورد نیاز است. در صورت عدم وجود کامل این هورمون در مردان، عدم بلوغ و ناباروری ناشی از کمبود اسپرم (آزواسپرمی) ممکن است رخ دهد. کمبود نسبی هورمون محرک فولیکول در مردان می تواند باعث تاخیر در بلوغ و تولید محدود اسپرم (الیگوزواسپرمی) شود، اما ممکن است همچنان تشکیل لقاح صورت گیرد. اگر بعد از بلوغ، این هورمون از دست برود، توانایی باروری نیز از بین می رود.

آزمایش اندازه گیری FSH:

برای زوجی که در باردار شدن مشکل دارند، ممکن است انجام آزمایش FSH برای تعیین اینکه آیا هورمون در بدن به درستی کار می کند یا خیر، ایده آل باشد. از آنجایی که سطوح پایین FSH باعث می شود بدن مواد ژنتیکی موردنیاز (اسپرم در مرد و آزاد شدن تخمک در زن) را تولید نکند، آزمایش این سطوح اغلب اولین گام در تعیین ناباروری است. همچنین یک عامل کلیدی در شناسایی یائسگی برای یک زن است؛ زیرا بدن در این مرحله قادر به تولید اف اس اچ کافی برای تخمک گذاری نخواهد بود.

در خانم ها به دلیل تفاوت سطوح اف اس اچ در طول سیکل قاعدگی، اغلب سطح FSH را در روز سوم پریود آزمایش می کنند. سطح طبیعی پایه FSH بین 4.7 تا 21.5 mIU/ml در زنانی که قاعدگی دارند است.

برخی داروها مانند قرص های جلوگیری از بارداری، کلومیفن، دیژیتال و لوودوپا میتوانند نتایج آزمایش را تغییر دهند. بهتر است چهار هفته قبل از آزمایش مصرف آن ها را متوقف کنید.

چگونه هورمون تحریک کننده فولیکول به درمان های ناباروری کمک می کند؟

سطوح پایه FSH شما بخشی از رقص پیچیده ی هورمون هاست که شامل LH و FSH ، استرادیول و GnRH است. اف اس اچ یک فولیکول نابالغ را برای رشد تحریک می کند. هنگامی که رشد کرد، استرادیول آزاد می کند که سیگنال آزاد شدن LH و GnRH را نشان می دهد و باعث تخمک گذاری می شود. قبل از تخمک گذاری، سطح اف اس اچ به اوج خود می رسد و به تخمدان سیگنال می دهد که تخمک آزاد کند. هنگامی که تخمک گذاری اتفاق افتاد، به سطح پایه باز می گردد یا کمی پایین تر از آن قرار می گیرد.

خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) به دلیل سطوح پایین اف اس اچ، اغلب به صورت ماهانه تخمک گذاری نمی کنند. اگر پزشک شما مشکوک به PCOS باشد، قبل از تشخیص آزمایش خون برای FSH همراه با سایر سطوح هورمونی را تجویز می کند. این کار به این دلیل است که مقادیر بیشتری از این هورمون برای جذب و تحریک فولیکول تخمک توسط تخمدان موردنیاز است.

در زنانی که می خواهند در سنین بالاتر باردار شوند، از سطح FSH برای آزمایش ذخیره تخمدان (تعداد و کیفیت تخمک هایی که باقی مانده است) استفاده می شود. بر اساس نتایج مطالعات آزمایشگاهی، یک متخصص باروری می تواند احتمال باردار شدن را حتی در سنین نزدیک به یائسگی تخمین بزند.

معرفی بهترین متخصصین و فلوشیپ های ناباروری در تهران

دلایل استفاده از آمپول FSH در درمان ناباروری:

• گاهی اوقات اگر تخمک گذاری ندارید، FSH به مقدار تقریبا برابر با یک چرخه طبیعی قاعدگی داده می شود و به ان القای تخمک گذاری می گویند. هدف این است که فقط یک یا گاهی دو تخمک بالغ تولید شود.
• در مواقع دیگر ممکن است قصد تولید 2 تا 3 تخمک باشد. این اغلب برای درمان ناباروری غیر قابل توضیح پس از درمان اندومتریوز استفاده می شود که ممکن است با اسپرم مرد در رحم خانم تلقیح شود که این روش ریسک چندقلوزایی به همراه دارد.
• در IVF که هدف، تولید 10 تا 15 تخمک با هدف بارور کردن آن ها در خارج از بدن است. دلیل بالابودن تعداد تخمک ها در این روش این است که هرچه تعداد تخمک های بیشتری برای لقاح در دسترس باشد، احتمال بارداری بیشتر می شود.

علائم پایین بودن FSH در بدن:

خانم ها: دوره های قاعدگی نامنظم یا متوقف شده و ناباروری

آقایان: ریزش موهای بدن و صورت، ضعف، عدم تمایل به فعالیت جنسی، اختلال نعوظ و ناباروری

چگونه می توان به طور طبیعی سطح FSH و LH خود را افزایش دهیم؟

برای بهبود سطح هورمون محرک فولیکول خود سعی کنید از غذاهایی مانند ماهی آزاد، آووکادو و آجیل استفاده کنید تا تولید اف اس اچ با اسیدهای چرب ضروری را افزایش دهید. علاوه بر این، با مصرف مقدار زیادی سبزیجات سبز تیره مانند اسفناج، کلم پیج و کلم بروکلی، و همچنین با ورزش و تناسب اندام و کاهش اضافه وزن، سیستم غدد درون ریز خود را سالم نگه دارید.

اطلاعات دارویی FSH یا فولیتروپین آلفا (اوروفولیتروپین):

این دارو به شکل آمپول در دسترس قرار دارد و به صورت زیرجلدی تزریق می شود. اف اس اچ معمولا در ترکیب با هورمون دیگری به نام hCG برای رشد و آزادسازی تخمک استفاده می شود. دوز مصرفی این دارو با توجه به شرایط جسمی هرشخص متفاوت و منحصر به فرد است.

FSH با نام های تجاری مختلف در ایران در دسترس می باشد که به شرح زیر هستند:

• FSH Fostimon (اف اس اچ فوستیمون): این برند سوییسی بوده و قبلا وارد کشور می شده.
• FSH Karma ( اف اس اچ کارما): تحت لیسانس آلمان در ایران تولید می شود.
• Urofollitropin Foligrowth (یوروفولیتروپین فولی گروث): در شرکت پویش دارو در ایران ساخته می شود.

موارد منع مصرف FSH:

اگر دارای شرایط زیر هستید، قبل از مصرف این دارو با پزشک خود مشورت کنید:

• حساسیت های دارویی
• سکته مغزی
• دوران شیردهی
• مشکلات ریوی، تیروئید، غده فوق کلیه، بیماری قلبی و فشارخون
• سابقه شخصی یا خانوادگی ترومبوفیلیا، سرطان های اندام تناسلی، سندرم پلی کیستیک، کیست تخمدان، بزرگ شدن تخمدان، پیچ خوردگی تخمدان
• نارسایی اولیه تخمدان
• خونریزی غیرطبیعی از واژن
• چاقی
• بارداری یا مشکوک بودن به بارداری
• استفاده از داروهای جلوگیری از بارداری

تداخل دارویی اف اس اچ (FSH):

• کلومیفن
• گنادورلین

برای مصرف این دارو، لیست کاملی از تمام داروهایی که استفاده می کنید،اعم از مکمل ها،داروهای گیاهی و ... را به پزشک خود بدهید.

عوارض جانبی FSH:

• درد خفیف معده یا شکم
• قرمزی یا درد ناحیه تزریق
• سر درد
• حالت تهوع
• نفخ
• حساسیت و درد پستان

درصورت تداوم یا بدتر شدن هر یک از علائم ذکر شده، پزشک خود را مطلع سازید.

شرایط نگهداری داروی اف اس اچ:

• با توجه به دستورالعمل نگهداری، دارو را در دمای مناسب درج شده روی بسته بندی، در جای خشک و خنک و دور از دسترس اطفال نگهداری کنید.
• درصورت تغییر شرایط فیزیکی دارو مانند تغییر رنگ و ... از مصرف دارو خودداری نمایید.

گردآورنده: دنیا کشاورز